To Byzantijns or not be (zantijns)

Wat maakt Byzantijnse kunst, Byzantijnse kunst? Op welke kenmerken baseren we onze ideeën en kloppen deze eigenlijk wel? Onze tentoonstelling bevraagt het idee dat wij van Byzantijnse kunst hebben. We beginnen met objecten die onmiskenbaar gezien worden als Byzantijns: ‘Madonna and Child on a Curved Throne’; een icoon van Maria met Christus. In Byzantium speelde de rol van afbeeldingen binnen het geloof een grote rol. Om afgoderij te voorkomen waren strenge voorschriften opgesteld waarbinnen een heilige afbeelding moest passen. Het icoon van Maria met kind wordt gezien als typisch Byzantijns omdat het gestileerd is vormgegeven en is geplaatst in een imaginaire ruimte, zonder duidelijke omgeving. Het perspectief klopt daarnaast niet. Het is gemaakt in de 12^e eeuw in het voormalige Oost-Romeinse rijk. Deze kenmerken bepalen dat kunsthistorici dit werk binnen de Byzantijnse kunst plaatsen. Neem de ‘Casket with Erotes and Animals’ echter. Dit werk is geproduceerd tijdens de Byzantijnse periode maar de afbeeldingen op het kistje zijn naturalistisch vormgegeven. De persoon die is afgebeeld op het deksel van het kistje is naakt en zijn spieren zijn duidelijk te zien. De anatomische verhoudingen kloppen allemaal. Vermoedelijk is de afbeelding gebaseerd op een klassiek voorbeeld. Dit wijkt af van de typische kenmerken van Byzantijnse kunst. Het materiaal daarentegen past wel weer binnen de Byzantijnse kunst. De vraag die daarom gesteld kan worden is of dit doosje wel het beste binnen de Byzantijnse kunst gegroepeerd kan worden. Door de tegenstellingen te laten zien willen we de toeschouwer kritisch laten kijken naar de termen die wij, huidige kunsthistorici, geven aan historische perioden. De laatste werken nodigen daarom uit om na te denken over Byzantijnse kunst en de kenmerken ervan. Dan kan de toeschouwer zelf met de handvaten die hem of haar zijn aangereikt een poging wagen om de kunstwerken te plaatsen. Een voorbeeld daarvan is de kelk van keizer Romanos. Het voorwerp lijkt misschien moeilijk te plaatsen, maar er zijn elementen op te zien die zeker te identificeren zijn als byzantijns. Met deze uitnodiging hopen we bij te brengen hoe kunsthistorici naar voorwerpen kijken en hoe wij objecten identificeren.

Byzantine 13th Century, Madonna and Child on a Curved Throne, 13th century, tempera on panel, Andrew W. Mellon Collection